Grunnþáttur 5: Barnvæn nálgun
Til þess að sveitarfélag sé barnvænt er ekki nóg að stefnur, reglur og ákvarðanir taki mið af Barnasáttmálanum. Tryggja þarf að umhverfi, viðhorf, stjórnsýsla og þjónusta sé barnvæn og taki mið af þörfum og hagsmunum barna.
Mikilvægt er að auðvelda aðgengi barna að ólíkum sviðum og stofnunum sveitarfélagsins. Sérstaklega er brýnt að þjónusta sem ætluð er börnum sé barnvæn, t.d. barnavernd og félagsþjónustan. Starfsumhverfi sveitarfélagsins ætti að mótast af þörfum barna, þannig að auðvelt sé fyrir börn á öllum aldri að óska eftir aðstoð við hæfi. Þá skiptir miklu máli að börn geti sjálf leitað til starfsfólks sveitarfélagsins og fengið leiðbeiningar og ráðgjöf, án aðkomu foreldra. Enn fremur þarf að tryggja að þau svið, stofnanir sem hafa ekki augljósa tengingu við börn tileinki sér barnvæna nálgun. Umhverfis- og skipulagsssvið og fjármálasvið sveitarfélags ættu ekki síður að vera þátttakendur í að tileinka sér barnvæna nálgun og skóla- og frístundasvið eða barnavernd.
Barnavernd
Foreldrar bera meginábyrgð á velferð barna sinna og fara með forsjá þeirra. Þegar brotið er á réttindum barna eru sem betur fer flestir foreldrar færir um að aðstoða börn sín og koma fram fyrir þeirra hönd. Það er því miður ekki alltaf raunin. Í barnvænu sveitarfélagi þarf að tryggja að börn geti sjálf komið ábendingum og tilkynningum á framfæri ef réttindi þeirra eru ekki virt, óháð vitneskju eða samþykki foreldra. Þær leiðir sem standa til boða í sveitarfélaginu þurfa því að vera einfaldar og barnvænar, þannig að börn geti nýtt sér þær.
Til þess að stuðla að velferð allra barna í sveitarfélaginu þarf einnig að vinna markvisst að forvörnum og fræðslu. Til dæmis þarf starfsfólk sem vinnur með börnum að fá viðeigandi þjálfun til að greina líðan barna. Þannig er hægt að bregðast rétt við og tilkynna til barnaverndar ef ástæða er til að ætla að barn hafi orðið fyrir ofbeldi, vanrækslu eða annars konar illri meðferð. Liggja þarf fyrir skýrt verklag hvernig er unnið með slík mál.
Umhverfi og skipulag
Það er fátítt að börn og ungmenni komi að skipulagsmálum á vettvangi sveitarfélaga. Þó eru börn og ungmenni ef til vill einhverjir virkustu notendur umhverfis og samgangna. Þegar kemur að því að skipuleggja útivistarsvæði, skólalóðir, samgöngur á milli hverfa o.s.frv. búa börn yfir mikilvægum upplýsingum og þekkingu sem getur nýst starfsmönnum sveitarfélagsins. Eins er mikilvægt að huga að því að ákveðin svæði geta skipt börn máli, þó það sé ef til vill ekki augljóst hinum fullorðnu.
Hugmyndafræði barnvænna sveitarfélaga byggir á því að starfsfólk sveitarfélags tileinki sér barnvænt sjónarhorn og nálgun í störfum sínum. Það ætti að leggja sig fram við að nálgast þarfir barna og bjóða þeim að taka þátt í skipulagsferli. Á þetta sérstaklega við um þegar unnið er að skipulagi skólalóða og skólabygginga eða útivistarsvæða ætluðum börnum og ungmennum.
Félags- og menningarleg starfsemi barna
Mikilvægt er að barnvænt sveitarfélag styðji við félagslegt umhverfi og menningu barna með fjölbreyttum hætti. Sum sveitarfélög gera það með því að veita styrki til íþrótta- og tómstundaiðkunnar eða efla börn í að standa fyrir eigin menningarviðburðum. Barnvænt sveitarfélag ætti að leita eftir viðhorfum og skoðunum barna á því hvernig þau vilja verja frítíma sínum og stuðla að fjölbreyttu frístundastarfi. Sömuleiðis þarf að kanna aðgengi barna að menningarstofnunum innan sveitarfélagsins. Barnvænt sveitarfélag ætti einnig að styðja við menningarviðburði á vegum barna og ungmenna með því að bjóða uppá verkefnastyrki og/eða aðstöðu.
Gátlisti 5 – Barnvæn nálgun
Gott er að hafa hugfast að gátlista þessum er ætlað að leiða stýrihóp innleiðingarinnar áfram í störfum sínum. Ekki þarf að uppfylla öll upptalin atriði, en mikilvægt er að velta þeim fyrir sér. Atriðunum er ýmist ætlað að dýpka skilning á umhverfi og þjónustu sveitarfélagsins eða skoða innviði þess. Gátlistinn er ekki tæmandi.
Viðhorf til barna
- Hefur sveitarstjórn og starfsfólk almennt jákvætt viðhorf til barna og ungmenna?
- Eru skoðanir og gildismat barna jafn mikilvæg og hinna fullorðnu?
- Miða verkefni, starfshættir og samskipti innan sveitarfélagsins að því stuðla að jákvæðu viðhorfi og virðingu fyrir börnum?
Þjónusta við börn
- Fá börn tækifæri til þátttöku við þróun og mat á þjónustu sem ætluð er þeim, t.d. þegar kemur að barnavernd og annarri velferðarþjónustu, samgöngu- og skipulagsmálum og skóla- og frístundastarfi?
- Hafa svið sveitarfélagsins reglulegt og uppbyggilegt samstarf við ungmennaráðið?
- Er markvisst leitað eftir skoðunum barna á öllum aldri við mat á þjónustu?
- Vita börn almennt hvert þau geta leitað aðstoðar hjá öllum stofnunum og sviðum sveitarfélagsins? T.d. í tilvikum þar sem réttindi barna eru ekki virt eða þau eru ósátt við þá þjónustu eða aðstoð sem þeim er veitt.
- Geta börn með auðveldum hætti nálgast starfsfólk viðeigandi stofnana eða sviða?
- Geta börn á öllum aldri fengið upplýsingar og ráðgjöf við hæfi, án aðkomu foreldra t.d. frá skólasálfræðingi, félagsráðgjafa o.s.frv.?
- Er umhverfi stofnana hlýlegt og barnvænt? Er tekið tillit til þarfa barna? T.d. á skrifstofu félagsþjónustu, barnaverndar?
- Geta börn komið ábendingum og kvörtunum um brot réttindum sínum á framfæri með einföldum hætti, án samþykkis foreldra?
- Fær starfsfólk sveitarfélagins, sem vinnur með börnum, sérstaka þjálfun í því að greina og bregðast við ýmsum vandamálum t.d. vanrækslu, ofbeldi eða annarri illri meðferð?
- Eru til skýrir verkferlar um tilkynningar til barnaverndar innan allra stofnana sem vinna með eða fyrir börn?
Umhverfi
- Er tekið tillit til þarfa og hagsmuna barna við skipulagningu og mótun svæða í sveitarfélaginu, s.s. íbúahverfa, almenningssvæða, opinberra svæða, göngu- og hjólastíga og vega?
- Hafa hagsmunir og sjónarmið barna áhrif á skipulagningu og ákvarðanatöku um skipulags- og umhverfismál?
- Er tekið tillit til barna á öllum aldri eða barna með sérþarfir?
- Hafa hagsmunir, þarfir og sjónarmið barna áhrif þegar verið er að skipuleggja húsnæði og lóðir sem ætlaðar eru börnum, s.s. skóla-og frístundahúsnæði?
- Fá börn tækifæri til að hafa áhrif á skipulag, byggingu og breytingar á byggingum og svæðum sem ætluð eru þeim?
- Fá börn tækifæri til að hafa áhrif á hönnun, val á húsgögnum og leiktækjum?
- Hafa hagsmunir, þarfir og sjónarmið barna áhrif þegar verið er að skipuleggja svæði/hverfi?
- Íbúahverfi?
- Almenningssvæði (garðar, opin svæði)?
- Byggð og náttúruleg græn svæði?
- Vegi, gangstéttir og hjólastíga?
- Er tekið tillit til þarfa ólíkra hópa barna við skipulagningu og mótun almenningssvæða og er hlustað á þessa hópa?
- Börn með fatlanir (aðgengi)
- Börn með sérstök áhugamál (skipulagning íþróttahúsnæðis og garða).
- Eru áhrif á börn metin í tengslum við:
- Svæðisskipulag?
- Skipulag samgangna og umferðar?
- Eru viðhorf og skoðanir barna tekin til greina þegar áhrif eru metin?
Félags- og menningarleg starfsemi barna
- Hvernig styður sveitarfélagið við íþrótta-og tómstundaiðkun barna og ungmenna?
- Með niðurgreiðslu á félagsgjöldum (hvatapeningum)?
- Er upplýsingum um þessa möguleika miðlað til allra barna og ungmenna?
- Hvernig styður sveitarfélagið félags- og menningarlega starfsemi barna og ungmenna?
- Með því að veita verkefnastyrki?
- Með því að útvega aðstöðu/svæði fyrir slík verkefni?
- Er upplýsingum um þessa möguleika miðlað til allra barna og ungmenna?
- Tekur stuðningur til íþrótta- og tómstundaiðkunar og félags- og menningarlegrar starfsemi barna tillit til:
- Barna og ungmenna með takmarkað fjármagn á milli handanna?
- Börn og ungmenni með fatlanir?
- Börn með sérstök áhugamál?
- Er upplýsingum um viðhorf barna til frístunda safnað? Er kannað á hvaða hátt þau vilja verja frítíma sínum?
- Eru þessar upplýsingar nýttar við þróun verkefna og úthlutun styrkja/aðstöðu?
- Hafa forgangsatriði barna og ungmenna haft áhrif á stuðning til félags- og menningarlegrar starfsemi?