Hvað eru Barnvæn sveitarfélög?

Barnvæn sveitarfélög er verkefni sem styður sveitarfélög við að innleiða lög um Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna í alla sína stjórnsýslu og starfsemi.

Saga verkefnisins

Í kjölfar lögfestingar Barnasáttmálans á Íslandi árið 2013 jókst eftirspurn eftir fræðsluefni og stuðningi við að innleiða sáttmálann til muna. Sveitarfélögin voru í þeim hópi sem kallaði eftir slíku en þau þurfa á stuðningi að halda þar sem þau sinna stærstum hluta þeirra verkefna sem hafa beina tengingu við daglegt líf barna og ungmenna. Til að svara þessari eftirspurn hóf UNICEF á Íslandi, í samstarfi við umboðsmann barna árið 2016, að þróa verkefnið Barnvæn sveitarfélög. UNICEF hefur umsjón með verkefninu og veitir starfsfólki og kjörnum fulltrúum sveitarfélaganna ráðgjöf og fræðslu.

Þann 18.nóvember 2019, í tilefni að 30 ára afmæli Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, undirrituðu Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra, og Bergsteinn Jónsson, þáverandi framkvæmdastjóri UNICEF á Íslandi, samning um samstarf við félagsmálaráðuneytið við innleiðingu verkefnisins undir formerkjunum Barnvænt Ísland. Markmið samstarfsins er að tryggja aðgengi allra sveitarfélaga að innleiðingu Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Ætlunin er að íslensk stjórnvöld og öll sveitarfélög á Íslandi hafi á næsta áratug hafið markvissa innleiðingu Barnasáttmálans og tileinkað sér barnaréttindanálgun í sínum verkefnum, stefnumótun og ákvörðunum.

Hvað felur innleiðing laga um Barnasáttmálann í sér?

Þótt ríkisvaldið beri formlega ábyrgð á að uppfylla Barnasáttmálann verður sáttmálinn aldrei að fullu innleiddur inn í íslenskt samfélag, nema í samstarfi við íslensk sveitarfélög. Það eru sveitarfélögin sem annast stærstan hluta þeirrar þjónustu sem hefur bein áhrif á daglegt líf barna.

Að sveitarfélag innleiði Barnasáttmálann þýðir að það samþykki að nota sáttmálann sem viðmið í sínu starfi og að forsendur sáttmálans gangi sem rauður þráður gegnum starfsemi þess

Barnvænt sveitarfélag skuldbindur sig til þess að innleiða Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og vinna markvisst eftir hugmyndafræði verkefnisins – sem byggir á eftirfarandi grunnþáttum:

Þekking á réttindum barna

Það sem barninu er fyrir bestu

Jafnræði – að horft sé til réttinda allra barna

þátttaka barna

Barnvæn nálgun

Innleiðingarferlið

Innleiðingarhringur Barnvænna sveitarfélaga inniheldur átta skref og það tekur að lágmarki tvö ár að ljúka við fyrsta hringinn. Að honum loknum heldur sveitarfélag, sem ætlar sér að viðhalda viðurkenningunni, innleiðingunni áfram og setur sér ný markmið. Skref innleiðingarhringsins eru eftirfarandi.

Staðfesting

Fyrsta skrefið er staðfesting. Verkefnið krefst þess að þverpólitískt samþykki sé til staðar um innleiðingu þess. Það er gert til þess að skapa samstöðu innan sveitarfélagsins og skipa verkefninu tryggan sess til lengri tíma.

Stöðumat

Næst er gert stöðumat en það er umfangsmesta skref ferlisins Tilgangurinn með því er að meta stöðu réttinda barna innan sveitarfélagsins. Stöðumatið tekur um það bil eitt ár en það felur í sér umfangsmikla gagnaöflun. Tölfræðigögnum er safnað saman, leiðbeinandi spurningalistum er svarað, spurningakannanir eru lagðir fyrir börn og fullorðna, ungmennaþing eru haldin og viðtöl tekin við sérfræðihópa barna.

Fræðsla

Þriðja skrefið er fræðsla um réttindi barna. Til að verkefnið gangi upp er mikilvægt að sveitarfélagið tryggi að starfsfólk og börn fái fræðslu um mannréttindi barna. Hlúa þarf að fræðslunni um ókomna tíð því nýir starfsmenn og íbúar bætast stöðugt í hópinn.

Aðgerðaáætlun

Fjórða skrefið er að gera aðgerðaáætlun. Þegar stöðumati er lokið eru gögnin, sem þar voru tekin saman, notuð sem grunnur til þess að setja saman aðgerðaáætlun. Það er mikilvægt að aðgerðaráætlunin miði bæði að langtíma- og skammtímamarkmiðum. Það skiptir máli að börn finni strax fyrir breytingunum sem verða þegar sveitarfélagið gerist barnvænt.

Framkvæmd

Svo kemur að framkvæmd aðgerðanna í aðgerðaáætlun. Þegar aðgerðaáætlun hefur verið samþykkt af UNICEF, sveitastjórn og ungmennaráði er kominn tími til að framkvæma þær aðgerðir sem koma fram í henni. Ábyrgðaraðilar eru skipaðir og stundum vinnuhópar til að halda utan um hverja og eina aðgerð og sjá til þess að hún verði framkvæmd og henni lokið.

Skýrsla

Sjötta skrefið er að skrifa skýrslur um framgang innleiðingarinnar. Þegar sveitarfélag hefur framkvæmt þær aðgerðir sem settar voru fram í aðgerðaáætlun sendir það skýrslu til UNICEF um framgang verkefnisins. Ungmennaráðið sendir líka skýrslu sem tilgreinir þátttöku þeirra í verkefninu og þann ávinning sem verkefnið hafði fyrir börn og ungmenni í sveitarfélaginu.

Mat og viðurkenning

Sjöunda skrefið er mat og viðurkenning. Eftir að aðgerðaáætlun er framkvæmd og skýrslum hefur verið skilað gerir UNICEF úttekt á þeirri vinnu sem unnin hefur verið. Ef UNICEF telur sem svo að verkefnið hafi verið réttindum barna innan sveitarfélagsins til framdráttar og ef aðgerðir aðgerðaráætlunar hafa verið framkvæmdar fær sveitarfélagið viðurkenningu sem Barnvænt sveitarfélag.

Ný markmið og endurmat

Áttunda og síðasta skrefið er endurmat og ný markmið. Eftir að sveitarfélag hefur hlotið viðurkenningu sem Barnvænt sveitarfélag hefur það stöðumat að nýju. Sveitarfélagið setur sér svo ný markmið í takt við niðurstöður stöðumats. Þannig er verkefnið hugsað sem hringrás en ekki átaksverkefni.

Þátttakendur

Sveitarfélög sem taka þátt í verkefninu eru 23 talsins. Þau eru eftirfarandi:

  Akranes – hlaut viðurkenningu árið 2025
Akureyri – hlaut viðurkenningu árið 2020 og endurmat árið 2024
Borgarbyggð
Fjarðabyggð
Garðabær
Grundarfjörður   Hafnarfjörður – hlaut viðurkenningu árið 2025 Hrunamannahreppur
Húnaþing vestra
Hvalfjarðarsveit
Höfn í Hornafirði – Hlaut viðurkenningu 2025   Kópavogur – hlaut viðurkenningu árið 2021 og endurmat árið 2024   Mosfellsbær      Múlaþing   Rangárþing Eystra   Reykjanesbær – Hlaut viðurkenningu 2025   Seltjarnarnes   Skagaströnd   Strandabyggð   Svalbarðsstrandarhreppur Sveitarfélagið Vogar   Sveitarfélagið Ölfus   Vopnafjörður